و اما كيفيّت اين سجده به هر نحو كه واقع شود به عمل مى آيد و احوط آن است كه اگر بر زمين باشد و تواند مانند سجده نماز بر هفت عضو سجده كند و پيشانى را بر چيزى گذارد كه در نماز بر آن مى گذارد و افضل آنست كه برخلاف سجده نماز دستها را بر زمين بخواباند و شكم را بر زمين برساند و سنّت است كه اوّل پيشانى را بر زمين گذارد پس طرف راست رو را پس طرف چپ رو را پس باز پيشانى را بر زمين گذارد و به اين سبب دو سجده شكر مى گويند و ظاهراً بدون ذكر نيز به عمل مى آيد و سنّت است كه ذكرى بكند و بهتر آن است كه از اذكار و ادعيه باشد كه مذكور خواهد شد و مستحبّ است كه اين سجده را طول دهد.

امّا دعاهاى اين سجده بسيار است و آسانتر آنها اين چند امر است :

اوّل به سند معتبر از حضرت امام رضا عليه السلام منقولست كه اگر خواهى صد مرتبه شُكْراً شُكْراً بگو و اگر خواهى صد مرتبه عَفْواً عَفْواً و در عيون اخبارالرضا از رجاء بن ابى الضّحاك روايت كرده است كه حضرت امام رضا عليه السلام در راه خراسان هرگاه از تعقيب نماز ظهر فارغ مى شد به سجده شكر مى رفت و صد مرتبه مى گفت شُكْراً لِلّهِ و چون از تعقيب عصر فارغ مى شد صد مرتبه در سجده مى گفت حَمْداً لِلّهِ .

دويّم شيخ كلينى به سند معتبر از حضرت صادق عليه السلام روايت كرده است كه نزديكترين احوال بنده بسوى خداى تعالى وقتى است كه بنده در سجود باشد و خداى خود را بخواند چون به سجده روى بگو:

يا رَبَّ الاَرْبابِ وَيا مَلِكَ الْمُلُوكِ وَيا سَيِّدَ السّاداتِ وَيا جَبّارَ الْجَبابِرَةِ  وَ يا اِلهَ الاْلِهَةِ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ

اى پرورنده همه پرورندگان و اى پادشاه پادشاهان و اى آقاى همه آقايان و اى قاهر بر جباران و اى معبود معبودان (مجازى ) درود فرست بر محمد و آل محمد

پس حاجت خود را بطلب پس بگو:

فَاِنّى عَبْدُكَ ناصِيَتى فى قَبْضَتِكَ

پس من بنده توام كه سر رشته كارم در قبضه قدرت تو است

پس هر دعا كه خواهى بكن كه خدا بخشنده است و برآوردن هيچ حاجت بر او دشوار نيست .

سوّم ايضاً كلينى به سند موثّق از حضرت صادق عليه السلام روايت كرده است كه شنيدم شبى پدرم در مسجد به سجود رفته مى گريست و اين دعا مى خواند:

سُبْحانَكَ اَللّهُمَّ اَنْتَ رِبّى حَقّا حَقّا سَجَدْتُ لَكَ يا رَبِّ تَعَبُّدا وَرِقّا اَللّهُمَّ اِنَّ عَمَلى ضَعيفٌ فَضاعِفْهُ لى اَللّهُمَّ قِنى عَذابَكَ يَوْمَ تَبْعَثُ عِبادَكَ وَتُبْ عَلَىَّ اِنَّكَ اَنْتَ التَّوّابُ الرَّحيمُ

منزهى تو خدايا تو پروردگار منى براستى و درستى سجده كنم برايت پروردگارا از روى پرستش و بندگى خدايا عمل من ضعيف (و اندك ) است پس آن را براى من دو چندان كن و نگاهم دار از روزى كه بندگانت را برانگيزى و توبه ام بپذير كه همانا توئى توبه پذير مهربان

چهارم ايضاً كلينى به سند معتبر روايت كرده است كه حضرت امام موسى عليه السلام در سجده اين دعا را مى خواند:

اَعُوذُ بِكَ مِنْ نارٍ حَرُّها لا يُطْفى وَاَعُوذُ بِكَ مِنْ نارٍ جَديدُها لا يَبْلى وَاَعُوذُ بِكَ مِنْ نارٍ عَطْشانُها لا يُرْوى وَاَعُوذُ بِكَ مِنْ نارٍ مَسْلُوبُها لا يُكْسى

پناه مى برم به تو از آتشى كه حرارتش خاموش نگردد و پناه مى برم به تو از آتشى كه تازه اش كهنه نگردد و پناه مى برم به تو از آتشى كه تشنه اش سيراب نگردد و پناه برم به تو از آتشى كه هر كه در آن برهنه گردد پوشانده نشود

پنجم ايضاً كلينى به سند معتبر روايت كرده است كه شكايت كرد مردى به حضرت صادق عليه السلام كه امّ ولدى دارم و او عليل است حضرت فرمود كه به او بگو بعد از هر نماز واجب در سجده شكر بگويد:

يا رَؤُفُ يا رَحيمُ يا رَبِّ يا سَيِّدى

اى بنده نواز اى مهربان اى پروردگار اى آقاى من

پس حاجت خود را بطلبد .

ششم در روايات معتبره بسيار منقولست كه حضرت صادق و كاظم عليه السلام در سجده شكر بسيار مى فرمودند:

اَسْئَلُكَ الرّاحَةَ عَنْدَ الْمَوْتِ وَالْعَفْوَ عِنْدَ الْحِسابِ

از تو خواهم آسودگى هنگام مرگ و گذشت هنگام حساب

هفتم به سند صحيح از حضرت صادق عليه السلام مرويست كه در سجده مى گفتند:

سَجَدَ وَجْهِىَ اللَّئيمُ لِوَجْهِ رَبّىَ الْكَريمِ

سجده كند روى پست من براى روى بزرگوار پروردگارم

هشتم در بعضى از كتب معتبره از حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام روايت شده كه بهترين سخنان نزد حق تعالى آن است كه بنده در سجده سه مرتبه بگويد:

اِنّى ظَلَمْتُ نَفْسى فَاغْفِرْ لى

من به خويشتن ستم كردم پس بيامرزم

نهم در جعفريّات به سند صحيح از حضرت صادق عليه السلام روايت كرده است كه حضرت رسول صلى الله عليه و آله چون سر به سجده مى گذاشت اين دعا را مى خواند:

اَللّهُمَّ مَغْفِرَتُكَ اَوْسَعُ مِنْ ذُ نُوبى وَرَحْمَتُكَ اَلاَرْجى عِنْدى مِنْ عَمَلى فَاغْفِرْ لى ذُ نُوبى يا حَيّا لا يَمُوتُ

خدايا دامنه آمرزشت وسيع تر از گناهان من است و پرتو رحمتت اميدوار كننده تر از عمل من است پس بيامرز گناهانم را اى زنده اى كه نميرد

دهم قطب راوندى از حضرت صادق عليه السلام روايت كرده است كه هرگاه تو را شدّتى و غمّى عارض شود و به نهايت برسد سجده كن بر زمين و بگو:

يا مُذِلَّ كُلِّ جَبّارٍ يا مُعِزَّ كُلِّ ذَليلٍ قَدْ وَحَقِّكَ بَلَغَ مَجْهُودى فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَفَرِّجْ عَنّى

اى خوار كننده هر سركش اى عزت بخش هر خوار و ذليل به حق خودت سوگند كه طاقتم طاق شد پس درود فرست بر محمد و آل محمد و گره از كارم بگشا

و در عدّة الداعى از آن حضرت روايت كرده است كه هرگاه به مردى نازله يا امر شديدى يا كربى و غمّى نازل شود زانوها و دستهاى خود را تا مِرْفَقْ برهنه كند و بر زمين بچسباند و سينه خود را بر زمين برساند و حاجت خود را طلب كند.

يازدهم ابن بابويه به سند معتبر از حضرت صادق عليه السلام روايت كرده است كه هرگاه بنده در سجده سه مرتبه بگويد:

يا اَللَّهُ يا رَبّاهُ يا سَيِّداهُ

خدايا پروردگارا سرورا

خداوند كريم جواب او گويد لَبَّيْكَ بنده من حاجت خود را بطلب و در مكارم الا خلاق روايت كرده است كه هر كه در سجده بگويد يا رَبّاهُ يا سَيِّداهُ آنقدر كه نفس منقطع شود حق تعالى فرمايد كه حاجت خود را بخواه .

دوازدهم در مكارم الا خلاق از حضرت صادق عليه السلام روايت كرده است كه حضرت رسول صلى الله عليه و آله به مردى گذشت و او در سجده بود مى گفت :

يا رَبِّ ماذا عَلَيْكَ اَنْ تُرْضِىَ عَنّى كُلَّ مَنْ كانَ لَهُ عِنْدى تَبِعَةٌ وَاَنْ تَغْفِرَ لى ذُ نُوبى وَاَنْ تُدْخِلَنِى الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِكَ فَاِنَّما عَفْوُكَ عَنِ الظّالِمينَ وَاَ نَا مِنَ الظّالِمينَ فَلْتَسَعْنى رَحْمَتُكَ يا اَرْحَمَ الرّاحِمينَ

پروردگارا چه مى شود بر تو اگر از من راضى كنى هر كه را كه از او پيش من حقى است و اينكه بيامرزى گناهانم را و مرا به رحمت خويش وارد بهشت گردانى زيرا گذشت تو شامل حال ستمكاران مى شود و من هم از ستمكارانم و بايد رحمت تو مرا هم فرا گيرد اى مهربانترين مهربانها

پس حضرت فرمود كه سر بردار كه دعايت مستجاب شد بدرستى كه دعاى پيغمبرى را خواندى كه در زمان قوم عاد بود .

مؤ لّف گويد كه ما در مفاتيح در ضمن اعمال مسجد كوفه و مسجد زيد بعضى دعاها نقل كرديم كه در سجده خوانده مى شود و شيخ طوسى در مصباح المتهجّد در ذكر سجده شكر فرموده و مستحب است كه دعا كند از براى برادران خود در سجده پس بگويد:

اَللّهُمَّ رَبَّ الْفَجْرِ وَاللَّيالِى الْعَشْرِ وَالشَّفْعِ وَالْوَتْرِ وَاللَّيْلِ اِذا يَسْرِ وَرَبَّ كُلِّ شَىْءٍ وَاِلهَ كُلِّ شَىْءٍ وَ خالِقَ كُلِّ شَىْءٍ وَمَليكَ كُلِّ شَىْءٍ

خدايا اى پروردگار سپيده دم و شبهاى ده گانه و شفع و وتر (و پروردگار  (شب هنگامى كه بگذرد و پروردگار همه چيز معبود همه چيز و آفريننده همه چيز و مالك هر چيز

صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِهِ وَافْعَلْ بى وَبِفُلانٍ وَفُلانٍ ما اَنْتَ اَهْلُهُ وَلا تَفْعَلْ بِنا ما نَحْنُ اَهْلُهُ فَاِنَّكَ اَهْلُ التَّقْوى وَاَهْلُ الْمَغْفِرَةِ

درود فرست بر محمد و آل اوو انجام ده درباره من و فلانى و فلانى آنچه را تو شايسته آنى و انجام مده درباره ما آنچه را ما سزاوار آنيم زيرا كه تو اهل تقوى و اهل آمرزشى

و چون سر از سجده برداشتى مى مالى دست خود را بر موضع سجود خود و مى مالى بصورت خود از طرف چپ صورت پس مى مالى به پيشانى پس به جانب راست سه مرتبه و در هر مرتبه مى گوئى :

اَللّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ عالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهادَةِ الرَّحْمنُ الرَّحيمُ اَللّهُمَّ اَذْهِبْ عَنِّى الْهَمَّ وَالْحَزَنَ وَالْغِيَرَ وَالْفِتَنَ ما ظَهَرَ مِنْها وَما بَطَنَ

خدايا از آن تو است ستايش معبودى نيست جز تو داناى غيب و شهود بخشاينده مهربان خدايا دور كن از من اندوه و غم و دگرگونيها و آشوبها را آنچه آشكار است و آنچه پنهان